Biblioteka w Nałęczowie

FAUSTYNA MORZYCKA (1864 -1910) Nałęczowska Siłaczka - Patronka Miejsko-Gminnej Biblioteki, działaczka społeczno- oświatowa, zasłużona popularyzatorka i pisarka dla ludu. Faustyna Morzycka córka Juliana i Marii Morzyckiech, urodziła się 15 czerwca 1864 r. w mieszkaniu nadzorcy więzienia w Tambowie. Faustyna była piątym dzieckiem pary. Pozostała czwórka ich dzieci Róża (Rozalia ur.1859 r.), Julia (ur.1860 r.), Maria (ur.1861), Janek (ur. kwiecień 1863) została w Żytomierzu u dziadków Obuchowskich, pod opieką ciotki Faustyny Morzyckiej. To właśnie na cześć Faustyny, siostry Juliana, która w młodości była członkinią tajnego koła postępowych kobiet Entuzjastek oraz wraz z bratem Stanisławem w roku 1848 konspirowała w niepodległościowej organizacji spiskowej w Królestwie Polskim, mała Faustynka dostała imię. Ojcem chrzestnym Faustyny został Fortunat Nowicki. Do rodziców na zesłaniu dołączyła Róża. 
 
Lata dziecinne Faustyna spędza wraz z rodzicami i rodzeństwem (rodzi się tam Paulina 1866) na zesłaniu. W 1870 Maria wraz z trzema córkami w zaawansowanej ciąży (7 miesiąc) wyrusza z Irkucka do Żytomierza. Już w Żytomierzu rodzi Wacławę (26 października 1870).  W 1872 r. Maria decyduje się na rozwód. Faustyna zostaje oddana na wychowanie do domu doktora Fortunata Nowickiego. Początkowo zamieszkali oni w Lipecku, a następnie w Nałęczowie.
 
Tymczasem matka Faustyny mieszka w Petersburgu wraz z pięciorgiem pozostałych dzieci, gdzie wynajęła piętro w kamienicy i urządziła tam coś w rodzaju pensjonatu. W końcu grudnia 1873 r. poznała Maria adwokata Marcina Wrońskiego, który wynajmował u niej pokój. Znajomość z Wrońskim przerodziła się z czasem w coś głębszego.
W lutym 1874 r. Maria spotyka się z mężem w Moskwie, jednak rozmowy nic nie dają, Julian nie wyraża zgody na rozwód.  W lutym 1875 r. z nieformalnego związku z Wrońskim rodzi się Zygmunt, a w listopadzie, bądź grudniu Helenkę.
Więcej o życiu Marii, z domu Obuchowskiej, primo voto Morzyckiej, secundo voto Wrońskiej, można się dowiedzieć z jej pamiętników, które są zamieszczone w książce Jerzego Klijanienko-Pieńkowskiego. pt. Pan Pieńkowski? Da oni żili zdies...

W 1882 Faustyna ukończyła prywatną pensję Henryki Czarnockiej w Warszawie i otrzymała patent nauczycielski. Poświęciła się konspiracyjnej pracy oświatowej, prowadząc w Paulinowie niedaleko Nałęczowa tajną szkołę dla dzieci chłopskich. W tym okresie o działalności Morzyckiej dowiedział się Stefan Żeromski. Postać młodej nauczycielki krzewiącej oświatę wśród chłopskich dzieci stała się inspiracją dla noweli Siłaczka.

„Płynąłem łódką po stawie nałęczowskim z boginią, która chyba zstąpić musiała na ziemię” - tak opowiadał o Faustynie Morzyckiej znajomym w Warszawie, oczarowany urodą pięknej wychowanki doktora Nowickiego, Henryk Sienkiewicz po powrocie z letniej kuracji w Nałęczowie.

Po śmierci ojca następny rok Faustyna Morzycka spędziła w Warszawie, Skierniewicach, Mińsku Mazowieckim następnie przez trzy lata mieszkała w Szawlach na Żmudzi, gdzie z siostrą Wacławą Arcisz prowadziła tajne nauczanie. Pod jej wpływem (siostra była krewną proletariatczyka Wincentego Janowicza) zbliżyła się do idei socjalistycznych. W 1905 roku powróciła do Nałęczowa, gdzie związała się z grupą socjalistycznych działaczy oświatowych. W grupie tej znaleźli się m.in. Stefan Żeromski, Gustaw Daniłowski i Felicja Sulkowska.

W 1906 otworzyła Morzycka pierwszą w Nałęczowie szkołę. Nauczano w niej religii, matematyki, przyrody, kaligrafii, języka polskiego i języka rosyjskiego. W tym czasie prowadziła też teatr amatorski, pisała powieści oraz coraz bardziej angażowała się w działalność konspiracyjną.

Była członkiem zarządu Towarzystwa Oświatowego „Światło”. W 1908 roku została aresztowana za pomoc zbiegom z więzienia na Zamku Lubelskim i osadzona w tym samym więzieniu. Dzięki staraniom rodziny po pięciu tygodniach wyszła na wolność i pod zmienionym nazwiskiem wyjechała do Krakowa. Prowadziła tam wykłady i zajęcia teatralne.

Będąc od 1907 członkinią PPS-Frakcji Rewolucyjnej zgłosiła się również do krakowskiej placówki Organizacji Bojowej i została przyjęta na kurs rzucania bombą prowadzony przez Mieczysława Mańkowskiego. 10 października 1909 Morzycka i Mańkowski oraz dwoje innych zamachowców przeprowadzili zamach na generała Lwa Uthoffa – prawą rękę generał-gubernatora warszawskiego Skałona. Okazało się, że w samochodzie, na który spadły bomby zamachowców, nie było gen. Uthoffa. On sam, jego brat i szofer, chwilę wcześniej wysiedli, zaniepokojeni odgłosami silnika. Wszyscy trzej przeżyli. Zginęło za to kilku przypadkowych przechodniów, kilkunastu odniosło rany. Zamachowcom udało się zbiec.

Nie mogąc znaleźć sobie miejsca w Krakowie, wyjeżdża jeszcze jesienią do krewnych na Ukrainę, by tam uspokoić roztrzęsione nerwy, oderwać się od natłoku spraw i wrażeń, które już chciała mieć za sobą, i odpocząć u osób bliskich. Zapomnieć... Zatrzymała się u Janki i Kazimierza Przecławskich w Lubczy na Kijowszczyźnie, skąd wyjechała później do Halinki i Teodora Toeplitzów w Charkowie, odwiedziła też Kijów, by w styczniu 1910 r. powrócić do Krakowa. Tutaj zachodzi dość często do Biblioteki Jagiellońskiej, dużo czyta starodruków i robi z nich notatki. Jako prelegentka Uniwersytetu Ludowego organizuje odczyty w mieście i wyjeżdża z nimi do pobliskich wiosek. Za odczyty, jak pisze, „dostaję 10 koron”.119 Próbuje jeszcze pisać dramat Barbara Radziwiłłówna, lecz jej to nie wychodzi. W jednym z ostatnich listów do Walentyny Nagórskiej napisze złowróżbne słowa: „Nie rzucę szpady wrogowi, lecz we własnem utopię ją sercu...”.Popada w coraz większe przygnębienie i rezygnację. W ostatnich tygodniach swego życia stała się spokojna i cicha, co uśpiło czujność Wandzi Brzezińskiej, jej siostrzenicy, mieszkającej wówczas u cioci Faustyny w Krakowie.

W nocy z 25 na 26 maja 1910 napisała pożegnalny list:

"Pozwalam sobie na rozkosz nieprzeżywania już nikogo z ukochanych. Gdy mnie wyrzucono z miejsc najmilszych, oderwano od pracy najodpowiedniejszej, stało się to, czego ja sama nigdy się nie spodziewałam. Życie nadto ciąży".

Jej ciało zostało odnalezione następnego dnia rano.

 ....„Wszystkim nam droga i bliska Faustyna dobrowolnie śmierć sobie zadała - napisze na wieść o jej zgonie, w liście z 18 (31) maja 1910 r. do żony Haliny, Teodor Toeplitz - opuszczając pole walki, która widocznie i dla niej bojowniczki - siłaczki zbyt beznadziejną się stała [...]. Faustyna otruła się cyjankiem potasu, który razem z pomarańczą zażyła. Śmierć musiała więc mieć lekką...”121 Dopisać należy, iż otruła się tą trucizną, którą jeszcze przed zamachem na Uthofa planowała się otruć, gdyby zamach się udał i bomba zabiła generała carskiej policji... [ Morzycka popełniła samobójstwo, zażywając cyjanek potasu.]
Ciało Siłaczki spoczęło na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu zakładowym firmy Horaka. W 1913 r. została przeniesiona do własnego grobowca, na którym wykuto napis: „Faustyna Morzycka Pisarka Ludowa urodzona w r. 1864 w więzieniu rosyjskim w Tambowie, zmarła strudzona w r. 1910 w Krakowie. Cześć jej Pamięci!” Starania rodziny o przeniesienie jej do Nałęczowa, by złożyć w grobie obok ojca, nigdy nie zostały zrealizowane. Dzisiaj grobowcem Siłaczki opiekuje się rodzina, której korzenie wyrastają z ukochanego przez Faustynę Nałęczowa; rodzina która w Krakowie znalazła swoją przystań życiową.

 

Z dniem 20 maja 1980 r., Aktem Nadania Imienia przez Wojewodę Lubelskiego, Nałęczowska Biblioteka otrzymała imię Faustyny Morzyckiej .
 

TWÓRCZOŚĆ

Belgja ,Warszawa, skł. gł. w "Księgarni Polskiej"1907.
Cudowna historya Joanny Dark, świątobliwej dziewicy francuskiej, Warszawa, Księgarnia Polska,1902, [1917].
Drogami życia : powieść współczesna
Lwów, "Słowo Polskie", 1903.
Dzwon na wysokiej wieży: nowelki i baśnie oryginalne i tłómaczone. Warszawa,"Księg. Polska",1911.
Grecja  Warszawa, skł. gł. w Księgarni Polskiej,1910.
Francja i jej mieszkańcy .Warszawa, skł. gł. w Księgarni Polskiej, 1903.
Holandja Warszawa,skł. gł. w Księgarni Polskiej, 1907.
Ignacy Krasicki biskup warmiński : jego bajki i inne pisma dla młodzieży, Warszawa, [s.n.], 1899.
Jan Zamojski : wielki kanclerz i hetman koronny : życiorys, Łodź, [s.n.],1898.
Juljusz Słowacki ,Warszawa,skł. gł. "Księgarnia Polska", 1901.
Mądrość w budowie wszechświata, „Drużyna”, 1912, nr 10, s. 180-182.
Młodość Hugona Kołłątaja i jego wiek. I. Epoka Saska. RodzinaPierwsze reformy, Drużyna”, 1912, nr 1, s. 8-10.
Młodość Hugona Kołłątaja i jego wiek. (Ciąg dalszy), „Drużyna”, 1912, nr 2, s. 28-31.
Młodość Hugona Kołłątaja i jego wiek. II, „Drużyna”, 1912, nr 3, s. 43-45.
Młodość Hugona Kołłataja i jego wiek.(Ciąg dalszy.)Drużyna”, 1912, nr 4. , s. 68-71.
Młodość Hugona Kołłątaja i jego wiek. (Dokończenie)Drużyna”, 1912, nr 5. s. 93-94.
Na własnym gospodarstwie. Komedyjka w I-ym akcie, „Wieczory rodzinne”, 1902, nr 37, s. 295-296; nr 38, s. 303-304; nr 39, s. 311-312; nr 40,
s. 319-320.
Pamięci Bolesławity, "Diabeł (Kraków)", 1887, nr 9.
Pieśniarz : zbiór wierszy, pieśni i gawęd. 1 ,Warszawa,  [s.n.]1898, 1906.
Pod nową gwiazdą : zbiór komedyjek dla dzieci i młodzieży, Warszawa, skł. gł. Księg. Polska,1911.
Powrotne fale : dziewięć strof powieściowych z życia współczesnego , Warszawa,Gebethner i Wolff, 1906.
Szwajcarja, jej przyroda i mieszkańcy : szkic geograficzno - etnograficzny ,Warszawa, Księgarnia Polska, 1901.
Wielki charakter czyli życie Beniamina Franklina ,Warszawa, A. Rzążewska, 1896.
Wincenty Pol : życiorys ,Warszawa, Spółka Nakładowa Tanich Wydawnictw, 1899.
Z dalekiej Północy : Norwegja, Szwecja, Danja, Islandja i Laponja,Warszawa,Skład Główny w księgarni M. A. Wizbeka, 1907.
Z dnia wczorajszego : powieść. Cz. 1., Warszawa, [s.n.], 1907.
Z dnia wczorajszego : powieść. Cz. 2., Warszawa, [s.n.], 1907.
Z różnych chwil : opowiadania dziejowe , współaut. C. Niewiadomska. Petersburg, K. Grendyszyński,1901.

Opracowania

Bez rodziny : według powieści Hectora Malota, Wyd. 2., Warszawa, [s.n.], 1902., Wyd. 4., Warszawa, skł. główny w "Księgarni Ludowej", 1918., Wyd. 5., Warszawa, Wydaw. "Oświata" Tow. N. S. W., 1922., Wyd. 6., Warszawa, "Nasza Księg.", 1927.
Czarny kapitan czyli wyzwolenie z niewoli : opowiadanie. Warszawa, 1901
Dla rodziny z powieści H. Malota, przer. dla młodzieży, Wyd. 2, Warszawa, Oświata Tow. N.S.W., 1904.Wyd. 3., Warszawa, "Nasza Księg.", 1927.
Dzieło jednego życia: podług książki murzyna Buckera Waszingtona, Warszawa, [s.n.], 1918.
Kuźma Jeż : opowiadanie z dawnych czasów z powieści T. T. Jeża: “Historya o pra - pra - dziadku” z upoważnienia aut. skróciła Faustyna Morzycka, Warszawa, [s.n.], 1886., Wyd. 2., Warszawa, skł. gł. Księg. M. Wizbeka, 1897.
Maraton.Kornel Ujejski, Wyd. 2., Warszawa, Chłopska Spółdzielnia Wydawnicza, 1947.
O ojcowiznę, czyli jak sobie jeden chłop z Niemcami poradził: z powieści Bolesława Prusa p. t. "Placówka", skróciła z upoważnienia aut. Faustyna Morzycka, Warszawa, 1889. Wyd. 3,. Warszawa, [s.n.], 1900. Wyd. 4., Warszawa, skł. gł. Księgarnia Polska, 1906., Wyd. 5., Warszawa, "Księgarnia Polska" Tow. Polskiej Macierzy Szkolnej, 1922. 
Pójdźcie o dziatki! : zbiorek wierszy Adama Mickiewicza dla dzieci i młodzieży, Warszawa, [s.n.], 1899. Wyd. 2Warszawa, [s.n.], 1906.
Przygody Jakóba  : z powieści Alfonsa Daudet'a, przyswoiła Faustyna Morzycka, Warszawa, skł. gł. Księgarnia Polska, 1903., Wyd. 2, Warszawa, skład główny w "Księgarni Ludowej". 1917., Wyd. 3, Warszawa Książnica Polska Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych), 1922. .
Przygody Robinsonaskróciła F. M., Warszawa, [s.n.], 1891., Wyd. 2, Warszawa, [s.n.],1907.
Rycerz chrześcijański : przez Z. M.[Jeż T. T.], skróciła F. M., Warszawa,skł. gł. Centnerszwer, 1899.
Sen Józia : z powieści Z. Urbanowskiej "Gucio zaczarowany", przer. F. M., Warszawa, [s.n.], 1891., Wyd. 2. , Warszawa, [s.n.], 1904., Wyd. 3., Warszawa, [s.n.], 1918.
Stara baśń : opowiadanie z dawnych czasów. J. I. Kraszewski, przerobiła F. M., Warszawa, [s.n.],1886, 1889.
Stara baśń: opowiadanie z dawnych czasów, z powieści J. I. Kraszewskiego, Wyd. 3, przer. F. M., Warszawa, skł. gł. Księgarnia Polska, 1903.
W zimowy wieczór : opowiadanie Elizy Orzeszkowej, Wyd. 6, skróciła F. Morzycka, Warszawa, "Księgarnia Polska" Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej,1927.

BIBLIOGRAFIA

Borkowska G., Alienated women : a study on Polish women's fiction, 1845-1918, Budapest, Central European University Press, 2001.
Brzeziński M., Śp. Faustyna Morzycka., Przewodnik Oświatowy (Kraków), 1910, nr 7-9, 283-285.
Brzeziński M., Ś.p. Faustyna Morzycka, „Zorza”, 1910, nr 22, s. 339-340.
Dębska K., Polskie tłumaczki literackie XIX wieku, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2023.
Faustyna Morzycka 1864–1910,[W:] Kurtyna Kobiet, Kraków, [2023], s. 80.
Flach J., Na nową szkołę, „Przegląd Polski”, 1907/1908, T. 1, z. 1, s. 116-120.
Gajda A., Kobieta jako popularyzatorka nauki i wiedzy. Obraz piśmiennictwa kobiecego z przełomu XIX i XX wieku na podstawie „katalogów rozumowanych”, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, 2021, T. 55, s. 137–150. DOI: 10.18778/0208-6077.55.08Jabłońska K., Płomień na wietrze : (opowieść o Faustynie Morzyckiej), Lublin, Wydawnictwo Lubelskie, 1964.
Kacprzak M. M., Dzieła Adama Mickiewicza w książce dla dzieci i młodzieży do 1918 r. Inicjatorzy przedsięwzięć wydawniczych – wydawcy – wydawnictwa – drukarze w trosce o oświatę i kulturę polską pod zaborami , [W:] red. I. Michalska, G. Michalski, Oświatowe i edukacyjne aspekty działalności wydawniczej w XIX i początkach XX wieku,, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 73-100. DOI: 10.18778/8088-112-9.06
Kacprzak M. M., Morzycka Faustyna (1864–1910), [W:] Działaczki i działacze oświatowi w Królestwie Polskim u progu niepodległości. Słownik biograficzny T.  2: L–Ż, red. nauk. A. Bołdyrew, A. Wałęga, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2023, s. 132-134. DOI: 10.18778/8331-332-0
Kempa A., Bohaterki. "Tygiel Kultury", 2002, nr 7/9, s. 16-20.
Kiepurska H., Morzycka Faustyna. [W:] Polski słownik biograficzny T. 22, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977, s. 29-31.
Kłak T., W krajobrazie Nałęczowa. Nałęczów, 2005.
Kołodziej P., Raport z oblężonego świata, „Polonistyka. Innowacje”, 2020, nr 12, s. 109–140. DOI: 10.14746/pi.2020.12.7
Krzywobłocka B., Nauczycielka z Nałęczowa, [W:] Biografie nietypowe, Warszawa, Książka i Wiedza, 1969, s.
Kulikowska M., Faustyna Morzycka (Wspomnienie pośmiertne), "Na Ziemi Naszej" : dodatek literacko-naukowy „Kurjera Lwowskiego”, 1910, nr 12, s. 89. 
Lada W., Siłaczka rzuca bomby, "Dziennik Gazeta Prawna", 2020, nr 118, s. A26-A27.
Miezian M., "Siłaczka" Żeromskiego została pochowana na cmentarzu w Krakowie, „Gazeta Krakowska”, 2019, nr 185 (9 VIII), dod. Kocham Kraków, s. 5.
Miezian M., "Siłaczka" Żeromskiego została pochowana w Krakowie, „Nasza Historia”, 2015, nr 3, s. 14-15.
Mironowicz-Panek M., Działalność Lubelskiego Towarzystwa Oświatowego ‘Światło’, [W:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III : panie z dworów i pałaców, T. 2, red. H. Łaszkiewicz, Lublin, Wydawnictwo Werset, 2007, s. [353]-365.
Nagórska W., Faustyna Morzycka (18641910)Niepodległość ”, 1931, t. 4, z. 1(7), wyd. II, 1933; s. 106-117.
Okraska R., Siłaczka niezmyślona, "Tygodnik Powszechny", 2019, nr 24, s. 56-59.
Paletschek S., Pietrow-Ennker B., Women’s Emancipation Movements in the Nineteenth Century : A European Perspective. Stanford University Press, 2004.
Paprocka N., Faustyna Morzycka : traduire pour la jeunesse en Pologne au tournant des XIXet Xxsiècles, „Atelier de Traduction, 2015, nr 23, pp. 193-205.
Piasecka W., Faustynka, Kijewo Królewskie, Wydawnictwo Niko, 2018. 
Piasecka W., Zasłużyć na fiołki : baśń biograficzna o Faustynie Morzyckiej, Elbląg, Wydawnictwo Drozd, [2007].
Rudaś-Grodzka M., Cela jako własny pokój. Relacje więźniarek politycznych z XIX i początku XX wieku, "Wiek XIX", 2015, nr 8, s. 1-18.
Rudaś-Grodzka M., Powstańcy styczniowi i ich córki terrorystki. [W:] Rok 1863 : narodziny nowej Polski, Warszawa, Instytut Badań Literackich PAN, 2016, s. 168-195.
Sadlik M., Drogami życia i twórczości Faustyny Morzyckiej – "Siłaczki". [W:] Literatura niewyczerpana : w kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863-1914, red. K. Fiołek, Kraków, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2014, s. 215-224.
Siłaczka. Warszawa, 9 października 1909 roku, [W:] Górski R., Polscy zamachowcy – droga do wolności, Kraków : Wydawnictwo Egis Libron 2008.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r. T. 4, A-Ż : nazwiska, red. E. Jankowski. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,1996, s. 466.
Sołdek J. M., Faustyna Morzycka : siłaczka Żeromskiego, Nałęczów, Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Faustyny Morzyckiej, 2010.
Sołtysik M., Mroczna strona nadwrażliwości, "Palestra" R. 57, nr 1/2 (2012), s. 226-233.
Trzcińska D., Faustyna Morzycka (1864-1910), "Oświata Dorosłych", 1962, nr 1, s.52-53.
Walęciuk-Dejneka B., "Oświecać lud, szerzyć kulturę, budzić zakrzepłe serca..." : Faustyna Morzycka - samotna siłaczka. [W:] Siła samotności : zjawisko kobiecej samotności w kulturze i edukacji, red. J. Posłuszna, Kraków, Wydawnictwo Aureus, 2015, s. 65-74.
Widzińska M., Faustyna Morzycka. Palące pragnienie czynu, [W:] Krakowski szlak kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek, T. 3, red. E. Furgał, Kraków, 2011, s. 221–232.
Zalech K., Faustyna Morzycka, „Gazeta Nałęczowska”, 2007, nr 8, s. 17.
Żarnecka Z.: Działalność oświatowa Faustyny Morzyckiej na tle epoki 1864-1910. Warszawa, 1948.

 
Zachęcamy do zapoznania się z kilkoma artykułami dotyczącymi Faustyny Morzyckiej:
 
Krzysztof Zalech Faustyna Morzycka
 
 
W zbiorach naszej Biblioteki znajdują się następujące pozycje książkowe dotyczące Faustyny:
1. Krystyna Jabłońska "Płomień na wietrze" - powieść biograficzna o Faustynie Morzyckiej, Lublin 1964.
2. Faustyna Morzycka "Z dalekiej północy", Warszawa 1907.
3. Faustyna Morzycka "Grecja", Warszawa 1910.
4. Zofia Zarnecka "Działalność oświatowa Faustyny Morzyckiej" Warszawa 1948.
5. Jerzy Michał Sołdek "Faustyna Morzycka. Siłaczka Żeromskiego" Nałęczów 2010
 
 
Bibliotekarki u grobu patronki w 140 rocznicę urodzin. Kraków. Cmentarz Rakowicki. 24 października 2004