Więcej o życiu Marii, z domu Obuchowskiej, primo voto Morzyckiej, secundo voto Wrońskiej, można się dowiedzieć z jej pamiętników, które są zamieszczone w książce Jerzego Klijanienko-Pieńkowskiego. pt. Pan Pieńkowski? Da oni żili zdies...
W 1882 Faustyna ukończyła prywatną pensję Henryki Czarnockiej w Warszawie i otrzymała patent nauczycielski. Poświęciła się konspiracyjnej pracy oświatowej, prowadząc w Paulinowie niedaleko Nałęczowa tajną szkołę dla dzieci chłopskich. W tym okresie o działalności Morzyckiej dowiedział się Stefan Żeromski. Postać młodej nauczycielki krzewiącej oświatę wśród chłopskich dzieci stała się inspiracją dla noweli Siłaczka.
„Płynąłem łódką po stawie nałęczowskim z boginią, która chyba zstąpić musiała na ziemię” - tak opowiadał o Faustynie Morzyckiej znajomym w Warszawie, oczarowany urodą pięknej wychowanki doktora Nowickiego, Henryk Sienkiewicz po powrocie z letniej kuracji w Nałęczowie.
Po śmierci ojca następny rok Faustyna Morzycka spędziła w Warszawie, Skierniewicach, Mińsku Mazowieckim następnie przez trzy lata mieszkała w Szawlach na Żmudzi, gdzie z siostrą Wacławą Arcisz prowadziła tajne nauczanie. Pod jej wpływem (siostra była krewną proletariatczyka Wincentego Janowicza) zbliżyła się do idei socjalistycznych. W 1905 roku powróciła do Nałęczowa, gdzie związała się z grupą socjalistycznych działaczy oświatowych. W grupie tej znaleźli się m.in. Stefan Żeromski, Gustaw Daniłowski i Felicja Sulkowska.
W 1906 otworzyła Morzycka pierwszą w Nałęczowie szkołę. Nauczano w niej religii, matematyki, przyrody, kaligrafii, języka polskiego i języka rosyjskiego. W tym czasie prowadziła też teatr amatorski, pisała powieści oraz coraz bardziej angażowała się w działalność konspiracyjną.
Była członkiem zarządu Towarzystwa Oświatowego „Światło”. W 1908 roku została aresztowana za pomoc zbiegom z więzienia na Zamku Lubelskim i osadzona w tym samym więzieniu. Dzięki staraniom rodziny po pięciu tygodniach wyszła na wolność i pod zmienionym nazwiskiem wyjechała do Krakowa. Prowadziła tam wykłady i zajęcia teatralne.
Będąc od 1907 członkinią PPS-Frakcji Rewolucyjnej zgłosiła się również do krakowskiej placówki Organizacji Bojowej i została przyjęta na kurs rzucania bombą prowadzony przez Mieczysława Mańkowskiego. 10 października 1909 Morzycka i Mańkowski oraz dwoje innych zamachowców przeprowadzili zamach na generała Lwa Uthoffa – prawą rękę generał-gubernatora warszawskiego Skałona. Okazało się, że w samochodzie, na który spadły bomby zamachowców, nie było gen. Uthoffa. On sam, jego brat i szofer, chwilę wcześniej wysiedli, zaniepokojeni odgłosami silnika. Wszyscy trzej przeżyli. Zginęło za to kilku przypadkowych przechodniów, kilkunastu odniosło rany. Zamachowcom udało się zbiec.
Nie mogąc znaleźć sobie miejsca w Krakowie, wyjeżdża jeszcze jesienią do krewnych na Ukrainę, by tam uspokoić roztrzęsione nerwy, oderwać się od natłoku spraw i wrażeń, które już chciała mieć za sobą, i odpocząć u osób bliskich. Zapomnieć... Zatrzymała się u Janki i Kazimierza Przecławskich w Lubczy na Kijowszczyźnie, skąd wyjechała później do Halinki i Teodora Toeplitzów w Charkowie, odwiedziła też Kijów, by w styczniu 1910 r. powrócić do Krakowa. Tutaj zachodzi dość często do Biblioteki Jagiellońskiej, dużo czyta starodruków i robi z nich notatki. Jako prelegentka Uniwersytetu Ludowego organizuje odczyty w mieście i wyjeżdża z nimi do pobliskich wiosek. Za odczyty, jak pisze, „dostaję 10 koron”.119 Próbuje jeszcze pisać dramat Barbara Radziwiłłówna, lecz jej to nie wychodzi. W jednym z ostatnich listów do Walentyny Nagórskiej napisze złowróżbne słowa: „Nie rzucę szpady wrogowi, lecz we własnem utopię ją sercu...”.Popada w coraz większe przygnębienie i rezygnację. W ostatnich tygodniach swego życia stała się spokojna i cicha, co uśpiło czujność Wandzi Brzezińskiej, jej siostrzenicy, mieszkającej wówczas u cioci Faustyny w Krakowie.
W nocy z 25 na 26 maja 1910 napisała pożegnalny list:
"Pozwalam sobie na rozkosz nieprzeżywania już nikogo z ukochanych. Gdy mnie wyrzucono z miejsc najmilszych, oderwano od pracy najodpowiedniejszej, stało się to, czego ja sama nigdy się nie spodziewałam. Życie nadto ciąży".
Jej ciało zostało odnalezione następnego dnia rano.
....„Wszystkim nam droga i bliska Faustyna dobrowolnie śmierć sobie zadała - napisze na wieść o jej zgonie, w liście z 18 (31) maja 1910 r. do żony Haliny, Teodor Toeplitz - opuszczając pole walki, która widocznie i dla niej bojowniczki - siłaczki zbyt beznadziejną się stała [...]. Faustyna otruła się cyjankiem potasu, który razem z pomarańczą zażyła. Śmierć musiała więc mieć lekką...”121 Dopisać należy, iż otruła się tą trucizną, którą jeszcze przed zamachem na Uthofa planowała się otruć, gdyby zamach się udał i bomba zabiła generała carskiej policji... [ Morzycka popełniła samobójstwo, zażywając cyjanek potasu.]
Ciało Siłaczki spoczęło na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu zakładowym firmy Horaka. W 1913 r. została przeniesiona do własnego grobowca, na którym wykuto napis: „Faustyna Morzycka Pisarka Ludowa urodzona w r. 1864 w więzieniu rosyjskim w Tambowie, zmarła strudzona w r. 1910 w Krakowie. Cześć jej Pamięci!” Starania rodziny o przeniesienie jej do Nałęczowa, by złożyć w grobie obok ojca, nigdy nie zostały zrealizowane. Dzisiaj grobowcem Siłaczki opiekuje się rodzina, której korzenie wyrastają z ukochanego przez Faustynę Nałęczowa; rodzina która w Krakowie znalazła swoją przystań życiową.
TWÓRCZOŚĆ
Belgja ,Warszawa, skł. gł. w "Księgarni Polskiej"1907.
Cudowna historya Joanny Dark, świątobliwej dziewicy francuskiej, Warszawa, Księgarnia Polska,1902, [1917].
Drogami życia : powieść współczesna. Lwów, "Słowo Polskie", 1903.
Dzwon na wysokiej wieży: nowelki i baśnie oryginalne i tłómaczone. Warszawa,"Księg. Polska",1911.
Grecja Warszawa, skł. gł. w Księgarni Polskiej,1910.
Francja i jej mieszkańcy .Warszawa, skł. gł. w Księgarni Polskiej, 1903.
Holandja , Warszawa,skł. gł. w Księgarni Polskiej, 1907.
Ignacy Krasicki biskup warmiński : jego bajki i inne pisma dla młodzieży, Warszawa, [s.n.], 1899.
Jan Zamojski : wielki kanclerz i hetman koronny : życiorys, Łodź, [s.n.],1898.
Juljusz Słowacki ,Warszawa,skł. gł. "Księgarnia Polska", 1901.
Mądrość w budowie wszechświata, „Drużyna”, 1912, nr 10, s. 180-182.
Młodość Hugona Kołłątaja i jego wiek. I. Epoka Saska. Rodzina. Pierwsze reformy, „Drużyna”, 1912, nr 1, s. 8-10.
Młodość Hugona Kołłątaja i jego wiek. (Ciąg dalszy), „Drużyna”, 1912, nr 2, s. 28-31.
Młodość Hugona Kołłątaja i jego wiek. II, „Drużyna”, 1912, nr 3, s. 43-45.
Młodość Hugona Kołłataja i jego wiek.(Ciąg dalszy.), „Drużyna”, 1912, nr 4. , s. 68-71.
Młodość Hugona Kołłątaja i jego wiek. (Dokończenie), „Drużyna”, 1912, nr 5. s. 93-94.
Na własnym gospodarstwie. Komedyjka w I-ym akcie, „Wieczory rodzinne”, 1902, nr 37, s. 295-296; nr 38, s. 303-304; nr 39, s. 311-312; nr 40,
s. 319-320.
Pamięci Bolesławity, "Diabeł (Kraków)", 1887, nr 9.
Pieśniarz : zbiór wierszy, pieśni i gawęd. 1 ,Warszawa, [s.n.]1898, 1906.
Pod nową gwiazdą : zbiór komedyjek dla dzieci i młodzieży, Warszawa, skł. gł. Księg. Polska,1911.
Powrotne fale : dziewięć strof powieściowych z życia współczesnego , Warszawa,Gebethner i Wolff, 1906.
Szwajcarja, jej przyroda i mieszkańcy : szkic geograficzno - etnograficzny ,Warszawa, Księgarnia Polska, 1901.
Wielki charakter czyli życie Beniamina Franklina ,Warszawa, A. Rzążewska, 1896.
Wincenty Pol : życiorys ,Warszawa, Spółka Nakładowa Tanich Wydawnictw, 1899.
Z dalekiej Północy : Norwegja, Szwecja, Danja, Islandja i Laponja,Warszawa,Skład Główny w księgarni M. A. Wizbeka, 1907.
Z dnia wczorajszego : powieść. Cz. 1., Warszawa, [s.n.], 1907.
Z dnia wczorajszego : powieść. Cz. 2., Warszawa, [s.n.], 1907.
Z różnych chwil : opowiadania dziejowe , współaut. C. Niewiadomska. Petersburg, K. Grendyszyński,1901.
Opracowania
Bez rodziny : według powieści Hectora Malota, Wyd. 2., Warszawa, [s.n.], 1902., Wyd. 4., Warszawa, skł. główny w "Księgarni Ludowej", 1918., Wyd. 5., Warszawa, Wydaw. "Oświata" Tow. N. S. W., 1922., Wyd. 6., Warszawa, "Nasza Księg.", 1927.
Czarny kapitan czyli wyzwolenie z niewoli : opowiadanie. Warszawa, 1901
Dla rodziny z powieści H. Malota, przer. dla młodzieży, Wyd. 2, Warszawa, Oświata Tow. N.S.W., 1904., Wyd. 3., Warszawa, "Nasza Księg.", 1927.
Dzieło jednego życia: podług książki murzyna Buckera Waszingtona, Warszawa, [s.n.], 1918.
Kuźma Jeż : opowiadanie z dawnych czasów z powieści T. T. Jeża: “Historya o pra - pra - dziadku” z upoważnienia aut. skróciła Faustyna Morzycka, Warszawa, [s.n.], 1886., Wyd. 2., Warszawa, skł. gł. Księg. M. Wizbeka, 1897.
Maraton., Kornel Ujejski, Wyd. 2., Warszawa, Chłopska Spółdzielnia Wydawnicza, 1947.
O ojcowiznę, czyli jak sobie jeden chłop z Niemcami poradził: z powieści Bolesława Prusa p. t. "Placówka", skróciła z upoważnienia aut. Faustyna Morzycka, Warszawa, 1889. Wyd. 3,. Warszawa, [s.n.], 1900. Wyd. 4., Warszawa, skł. gł. Księgarnia Polska, 1906., Wyd. 5., Warszawa, "Księgarnia Polska" Tow. Polskiej Macierzy Szkolnej, 1922.
Pójdźcie o dziatki! : zbiorek wierszy Adama Mickiewicza dla dzieci i młodzieży, Warszawa, [s.n.], 1899. Wyd. 2, Warszawa, [s.n.], 1906.
Przygody Jakóba : z powieści Alfonsa Daudet'a, przyswoiła Faustyna Morzycka, Warszawa, skł. gł. Księgarnia Polska, 1903., Wyd. 2, Warszawa, skład główny w "Księgarni Ludowej". 1917., Wyd. 3, Warszawa Książnica Polska Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych), 1922. .
Przygody Robinsona, skróciła F. M., Warszawa, [s.n.], 1891., Wyd. 2, Warszawa, [s.n.],1907.
Rycerz chrześcijański : przez Z. M.[Jeż T. T.], skróciła F. M., Warszawa,skł. gł. Centnerszwer, 1899.
Sen Józia : z powieści Z. Urbanowskiej "Gucio zaczarowany", przer. F. M., Warszawa, [s.n.], 1891., Wyd. 2. , Warszawa, [s.n.], 1904., Wyd. 3., Warszawa, [s.n.], 1918.
Stara baśń : opowiadanie z dawnych czasów. J. I. Kraszewski, przerobiła F. M., Warszawa, [s.n.],1886, 1889.
Stara baśń: opowiadanie z dawnych czasów, z powieści J. I. Kraszewskiego, Wyd. 3, przer. F. M., Warszawa, skł. gł. Księgarnia Polska, 1903.
W zimowy wieczór : opowiadanie Elizy Orzeszkowej, Wyd. 6, skróciła F. Morzycka, Warszawa, "Księgarnia Polska" Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej,1927.
BIBLIOGRAFIA
Borkowska G., Alienated women : a study on Polish women's fiction, 1845-1918, Budapest, Central European University Press, 2001.
Brzeziński M., Śp. Faustyna Morzycka., Przewodnik Oświatowy (Kraków), 1910, nr 7-9, 283-285.
Brzeziński M., Ś.p. Faustyna Morzycka, „Zorza”, 1910, nr 22, s. 339-340.
Dębska K., Polskie tłumaczki literackie XIX wieku, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2023.
Faustyna Morzycka 1864–1910,[W:] Kurtyna Kobiet, Kraków, [2023], s. 80.
Flach J., Na nową szkołę, „Przegląd Polski”, 1907/1908, T. 1, z. 1, s. 116-120.
Gajda A., Kobieta jako popularyzatorka nauki i wiedzy. Obraz piśmiennictwa kobiecego z przełomu XIX i XX wieku na podstawie „katalogów rozumowanych”, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, 2021, T. 55, s. 137–150. DOI: 10.18778/0208-6077.55.08Jabłońska K., Płomień na wietrze : (opowieść o Faustynie Morzyckiej), Lublin, Wydawnictwo Lubelskie, 1964.
Kacprzak M. M., Dzieła Adama Mickiewicza w książce dla dzieci i młodzieży do 1918 r. Inicjatorzy przedsięwzięć wydawniczych – wydawcy – wydawnictwa – drukarze w trosce o oświatę i kulturę polską pod zaborami , [W:] red. I. Michalska, G. Michalski, Oświatowe i edukacyjne aspekty działalności wydawniczej w XIX i początkach XX wieku,, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 73-100. DOI: 10.18778/8088-112-9.06
Kacprzak M. M., Morzycka Faustyna (1864–1910), [W:] Działaczki i działacze oświatowi w Królestwie Polskim u progu niepodległości. Słownik biograficzny T. 2: L–Ż, red. nauk. A. Bołdyrew, A. Wałęga, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2023, s. 132-134. DOI: 10.18778/8331-332-0
Kempa A., Bohaterki. "Tygiel Kultury", 2002, nr 7/9, s. 16-20.
Kiepurska H., Morzycka Faustyna. [W:] Polski słownik biograficzny T. 22, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977, s. 29-31.
Kłak T., W krajobrazie Nałęczowa. Nałęczów, 2005.
Kołodziej P., Raport z oblężonego świata, „Polonistyka. Innowacje”, 2020, nr 12, s. 109–140. DOI: 10.14746/pi.2020.12.7
Krzywobłocka B., Nauczycielka z Nałęczowa, [W:] Biografie nietypowe, Warszawa, Książka i Wiedza, 1969, s.
Kulikowska M., Faustyna Morzycka (Wspomnienie pośmiertne), "Na Ziemi Naszej" : dodatek literacko-naukowy „Kurjera Lwowskiego”, 1910, nr 12, s. 89.
Lada W., Siłaczka rzuca bomby, "Dziennik Gazeta Prawna", 2020, nr 118, s. A26-A27.
Miezian M., "Siłaczka" Żeromskiego została pochowana na cmentarzu w Krakowie, „Gazeta Krakowska”, 2019, nr 185 (9 VIII), dod. Kocham Kraków, s. 5.
Miezian M., "Siłaczka" Żeromskiego została pochowana w Krakowie, „Nasza Historia”, 2015, nr 3, s. 14-15.
Mironowicz-Panek M., Działalność Lubelskiego Towarzystwa Oświatowego ‘Światło’, [W:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III : panie z dworów i pałaców, T. 2, red. H. Łaszkiewicz, Lublin, Wydawnictwo Werset, 2007, s. [353]-365.
Nagórska W., Faustyna Morzycka (1864–1910), „Niepodległość ”, 1931, t. 4, z. 1(7), wyd. II, 1933; s. 106-117.
Okraska R., Siłaczka niezmyślona, "Tygodnik Powszechny", 2019, nr 24, s. 56-59.
Paletschek S., Pietrow-Ennker B., Women’s Emancipation Movements in the Nineteenth Century : A European Perspective. Stanford University Press, 2004.
Paprocka N., Faustyna Morzycka : traduire pour la jeunesse en Pologne au tournant des XIXe et Xxe siècles, „Atelier de Traduction”, 2015, nr 23, pp. 193-205.
Piasecka W., Faustynka, Kijewo Królewskie, Wydawnictwo Niko, 2018.
Piasecka W., Zasłużyć na fiołki : baśń biograficzna o Faustynie Morzyckiej, Elbląg, Wydawnictwo Drozd, [2007].
Rudaś-Grodzka M., Cela jako własny pokój. Relacje więźniarek politycznych z XIX i początku XX wieku, "Wiek XIX", 2015, nr 8, s. 1-18.
Rudaś-Grodzka M., Powstańcy styczniowi i ich córki terrorystki. [W:] Rok 1863 : narodziny nowej Polski, Warszawa, Instytut Badań Literackich PAN, 2016, s. 168-195.
Sadlik M., Drogami życia i twórczości Faustyny Morzyckiej – "Siłaczki". [W:] Literatura niewyczerpana : w kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863-1914, red. K. Fiołek, Kraków, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2014, s. 215-224.
Siłaczka. Warszawa, 9 października 1909 roku, [W:] Górski R., Polscy zamachowcy – droga do wolności, Kraków : Wydawnictwo Egis Libron 2008.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r. T. 4, A-Ż : nazwiska, red. E. Jankowski. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,1996, s. 466.
Sołdek J. M., Faustyna Morzycka : siłaczka Żeromskiego, Nałęczów, Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Faustyny Morzyckiej, 2010.
Sołtysik M., Mroczna strona nadwrażliwości, "Palestra" R. 57, nr 1/2 (2012), s. 226-233.
Trzcińska D., Faustyna Morzycka (1864-1910), "Oświata Dorosłych", 1962, nr 1, s.52-53.
Walęciuk-Dejneka B., "Oświecać lud, szerzyć kulturę, budzić zakrzepłe serca..." : Faustyna Morzycka - samotna siłaczka. [W:] Siła samotności : zjawisko kobiecej samotności w kulturze i edukacji, red. J. Posłuszna, Kraków, Wydawnictwo Aureus, 2015, s. 65-74.
Widzińska M., Faustyna Morzycka. Palące pragnienie czynu, [W:] Krakowski szlak kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek, T. 3, red. E. Furgał, Kraków, 2011, s. 221–232.
Zalech K., Faustyna Morzycka, „Gazeta Nałęczowska”, 2007, nr 8, s. 17.
Żarnecka Z.: Działalność oświatowa Faustyny Morzyckiej na tle epoki 1864-1910. Warszawa, 1948.